اگر چه از آن مقطع زمانی تا‌کنون بیش از دو ماه می‌گذرد اما در اجلاسیه مسکو مقرر شد مذاکرات کارشناسی از سه جولای برابر با 13تیر (امروز) ازسرگرفته شود. درحالی مذاکرات کارشناسی برگزار خواهد شد که کشورهای اتحادیه اروپا تحریم‌های اقتصادی خود علیه جمهوری اسلامی ایران را اعمال کرده است. این تحریم‌های اقتصادی شامل حوزه‌های مربوط به نفت، پتروشیمی و همچنین سیستم مالی و بانکی است.
محور اصلی مذاکرات کارشناسی ایران و کشورهای 1+5را باید در ارتباط با تنظیم راهبرد‌هایی در رابطه با فعالیت‌های هسته‌ای صلح‌آمیز ایران دانست. هیچ‌یک از مذاکره‌کنندگان حوزه کارشناسی و اجرایی ایران نمی‌توانند حقانیت هسته‌ای جمهوری اسلامی براساس پادمان هسته‌ای و همچنین مقررات آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای را نادیده انگارند. بنابراین محور اصلی مذاکرات کارشناسی باید در ارتباط با این موضوع انجام پذیرد که اولا، فرایندهای تأمین حقانیت هسته‌ای ایران توسط گروه 1+5چگونه انجام خواهد شد؟ ثانیا، اگر چنین فرایندی منجر به اعتماد‌سازی، شفاف‌سازی و همچنین راستایی آزمایی قرار گیرد، در آن شرایط نهادهای بین‌المللی و کشورهای اروپایی چگونه تحریم‌های خود علیه ایران را لغو خواهند کرد؟
شواهد نشان می‌دهد که موضوع تحریم‌های یکجانبه و چند جانبه علیه ایران برای مدت طولانی ادامه خواهد یافت. هم‌اکنون این سؤال مطرح می‌شود که اگر ایران در وضعیت تحریم قرار بگیرد، مذاکرات هسته‌ای چه مطلوبیتی می‌تواند برای ایران یا برای کشورهای جهان غرب ایجاد کند؟! هدف از برگزاری و تداوم مذاکرات هسته‌ای را باید میل به توافق چند جانبه دانست؛ بنابراین تداوم تحریم‌ها و تشدید تحریم‌های اقتصادی نمی‌تواند هیچ‌گونه توجیه بین‌المللی داشته باشد.
اگرچه بسیاری از گروه‌های محافظه کار و مجموعه‌های افراطی در آمریکا و اروپا این موضوع را مطرح می‌کنند که تحریم‌ها و محدودیت‌های اقتصادی علیه دولت ایران به‌کار گرفته می‌شود اما واقعیت این است که چنین تحریم‌هایی بیش از آنکه بر دولت اثر بگذارد، بر زندگی اقتصادی و اجتماعی شهروندان ایرانی اثر بخش بوده است. در چنین شرایطی جامعه مدنی هویت خود را برای ایفای نقش اجتماعی، اقتصادی و خانوادگی از دست می‌دهد وفضای سیاسی جدیدی ایجاد می‌شود که مبتنی بر جامعه توده‌ای خواهد بود.
آیا جامعه غرب بر این باور است که چنین تحریم‌هایی بر زندگی اجتماعی ایران اثری بر جای نمی‌گذارد؟ اگر چنین باشد می‌توان واقعیت‌های آماری ایران را مورد ارزیابی قرار داد. درحالی‌که این تحریم‌ها هیچ‌گونه تأثیری بر اراده و اثربخشی دولت در رابطه با تداوم فعالیت‌های هسته‌ای صلح‌جویانه نداشته است.
سیاست غرب نه‌تنها در ارتباط با فعالیت‌های هسته‌ای صلح آمیز ایران تبعیض آمیز است بلکه در بسیاری از مواقع جلوه‌هایی از تبیین موضوعات غیرواقعی را می‌توان مورد توجه قرار داد. ویژگی چنین الگو‌های رفتاری به‌گونه‌ای است که حتی نظریه پردازان آمریکایی همانند استفان والت رویکرد هسته‌ای جهان غرب در برخورد با ایران را ریاکارانه می‌داند.
ریاکاری سیاسی به‌معنای آن است که هدف واقعی در چارچوب ادبیات قانونی مطرح می‌شود اما واقعیت دیگری وجود دارد که ماهیت غیرآشکار دارد. سیاست جهان غرب در برخورد با فعالیت هسته‌ای ایران صرفا در شرایطی واقعی به‌نظر می‌رسد که حقانیت ایران درخصوص ادامه فعالیت‌های هسته‌ای صلح‌جویانه مورد پذیرش قرار گیرد. هیچ کشوری نمی‌تواند اراده خود را در قالب محدودیت‌های بین‌المللی اعمال کند. متأسفانه آمریکا و کشورهای عضو اتحادیه اروپا بدون توجه به ماهیت قانونمند فعالیت‌های هسته‌ای ایران، از الگوی تداوم محدودیت بهره گرفته‌اند.
در اجلاسیه کارشناسی استانبول ایران باید از الگویی استفاده کند که اولا حقانیت هسته‌ای خود را در چارچوب راستی آزمایی، شفاف‌سازی و اعتماد‌سازی تثبیت کند. ثانیا تحریم‌های اقتصادی به این دلیل علیه ایران اعمال شده است که آنان فعالیت‌های ایران را غیرقانونی و فراتر از الگو‌های پذیرفته شده در نهادهای بین‌المللی ازجمله آژانس بین‌المللی انرژی اتمی می‌دانند. اگر شرایطی وجود داشته باشد که به موجب آن حقانیت هسته‌ای ایران مورد پذیرش قرار گیرد، طبعا در آن شرایط ادامه تحریم‌ها را نمی‌توان ناشی از سیاست مبتنی بر حسن‌نیت جهان غرب دانست.
جهان غرب امروز در دوراهی جدیدی قرار گرفته است. غرب تا‌کنون همواره شعارهای خود را در حمایت از مردم و جامعه ایران طرح کرده است. اما واقعیت آن است که ادامه تحریم‌ها زندگی اقتصادی و اجتماعی شهروندان ایرانی را روزبه‌روز دشوار‌تر می‌کند.
به این ترتیب پایان بخشیدن به تحریم‌ها نخستین و اصلی‌ترین نشانه اعتماد‌سازی جهان غرب در برخورد با ایران محسوب می‌شود. کارشناسان هسته‌ای ایران صرفا در شرایطی می‌توانند به نتایج مطلوبی در رابطه با مذاکرات دست یابند که در برابر اعتماد‌سازی و راستی‌آزمایی هسته‌ای از جهان غرب انتظار داشته باشند که الگو‌های همکاری جویانه‌ای را برای برطرف کردن محدودیت‌های اقتصادی بردارند. در غیراین صورت شاید هیچ‌گاه زمینه‌ای برای ادامه مذاکرات هسته‌ای ایجاد نشود.
*استاد دانشگاه تهران
